Jak syndrom wypalenia zawodowego wpływa na zdrowie i masę ciała?

Obowiązki zawodowe i środowisko pracy mogą doprowadzić do przesadnego przeciążenia organizmu. Wypalenie zawodowe (ang. burnout syndrome) dotyka różnych profesji i może pojawić się także wśród osób, które lubią swoje miejsce pracy. Długotrwałe utrzymywanie się zjawiska wypalenia zawodowego może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. 

Definicja wypalenia zawodowego

Wskazanie jednej, konkretnej definicji okazuje kłopotliwe. Psycholog Christina Maslach twierdzi, że pojęcie wypalenia zawodowego to stan postępującego i złożonego procesu obejmującego trzy, całkowicie odrębne zagadnienia. Należą do nich: cynizm, narastające wyczerpanie emocjonalne oraz wyraźna i odczuwalna utrata indywidualnej efektywności [1]. Zdaniem Freudenbergera burnout syndrome to przeważnie wynik rozczarowania i braku należnego wynagrodzenia (zarówno materialnego, jak i niefinansowego) wskutek poświęcenia własnego czasu, zdrowia i zaangażowania konkretnemu projektowi zawodowemu [2]. Syndrom wypalenia jest także często postrzegany jako stan chronicznej walki z zagrożeniem i ciężarem odpowiedzialności, które są powiązane z określonym środowiskiem lub charakterem wykonywanej pracy [3]. Niezwykle trafne jest też porównanie procesu wypalenia do rozładowywania się akumulatora. Pomimo doładowywania energia jest ciągle pobierana. Co gorsza, z biegiem czasu pobór energii jest coraz intensywniejszy [4].

Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?

Równie trudne okazuje się wskazanie głównej przyczyny wypalenia w pracy. Problem jest zwykle rozpatrywany na trzech różnych płaszczyznach. Pierwsza — indywidualna — odnosi się do wrodzonych predyspozycji, które potęgują ryzyko syndromu burnout. Mowa tu o takich cechach i postawach jak: niska samoocena, niecierpliwość, brak asertywności, skłonność do uzależnień, wysoka neurotyczność czy też  chorobliwy perfekcjonizm. Druga, czyli interpersonalna, dotyczy relacji z otoczeniem. W tym przypadku należy wymienić m.in. mobbing, brak poczucia wspólnoty, trudności komunikacyjne, skłonność do izolacji, konfliktowość czy też niedostateczną autonomię w zakresie podejmowanych decyzji [5].

Trzecia i ostatnia płaszczyzna (organizacyjna) dotyczy stricte miejsca pracy. Piśmiennictwo naukowe [6,7] zwraca uwagę na kilka konkretnych czynników ryzyka, które zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Czynnik ryzyka	Przykład
Przeciążenie pracą	Nadmierna ilość obowiązków przy niedostatecznym czasie na odpoczynek — brak balansu między życiem zawodowym a prywatnym
Kontrola	Konflikt ról pomiędzy pracownikami, brak odpowiedniego kierunku rozwoju zawodowego
Nagroda	Wynagrodzenie jest nieproporcjonalne/nieodpowiednie w stosunku do poziomu zaangażowania/oczekiwań pracownika
Społeczność	Brak wzajemnego wsparcia pomiędzy pracownikami, niska jakość interakcji pomiędzy zatrudnionymi, nieskuteczne metody rozwiązywania konfliktów interpersonalnych
Uczciwość	Różne formy dyskryminacji/faworyzowania
Wartości	Brak spójności między wartościami osobistymi a organizacyjnymi, brak etyki zawodowej
Niespójność między pracą a osobą	Osobowość pracownika nie pasuje lub nie jest zgodna z oczekiwaniami pracodawcy

Warto też dodać, że ryzyko wypalenia zawodowego jest uzależnione od czynników swoistych dla konkretnej profesji. Za dowód mogą posłużyć wyniki badania [8] zrealizowanego w grupie 357 pielęgniarek. Trzema czynnikami, które miały najsilniejszy wpływ na wywołanie stresu były:

1. Odpowiedzialność za zdrowie i życie drugiego człowieka.
2. Niezadowolenie i pretensje ze strony pacjentów oraz ich rodzin.
3. Lęk przed popełnieniem błędu i związane z nim konsekwencje. 

Charakterystyczne objawy wypalenia zawodowego

Oznaki wypalenia są ciężkie do uchwycenia, gdyż niejednokrotnie są bagatelizowane przez pracowników, przełożonych i inne osoby z najbliższego otoczenia. Pierwsze objawy wypalenia zawodowego zwykle obejmują sferę psychofizyczną oraz wyczerpanie emocjonalne [9]. Niemniej jednak piśmiennictwo naukowe [8,10,11] zgodnie wskazuje, że symptomy wypalenia ujawniają się na kilku płaszczyznach. Objawy zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Sfera objawów	Przykładowe symptomy
Indywidualna	Problemy ze snem, niepokój, chroniczne zmęczenie i brak energii, poczucie winy, bezradność, bóle głowy, gniew, większa skłonność do alkoholu i innych używek,
Interpersonalna	Skłonność do kłótni, podejrzliwość, uszczypliwość, zwiększona agresja i wrogość, obniżenie empatii
Organizacyjna (zawodowa)	Spadek motywacji do pracy, brak cierpliwości do współpracy i realizowanych zadań, obniżenie satysfakcji zawodowej, zmniejszenie efektywności, częstsze pomyłki

Ponadto wyczerpanie zawodowe oddziałuje na relacje rodzinne. Częstymi objawami w tym wymiarze są np. spadek zainteresowania członkami rodziny, poświęcanie większej ilości czasu na pracę niż obowiązki domowe, unikanie wspólnego wypoczynku czy wyładowywanie frustracji na domownikach [12].

Fazy wypalenia zawodowego

Chroniczny stres zawodowy nie powoduje nagłych szkód. W piśmiennictwie naukowym [11] przyjmuje się pogląd, że cały proces wyczerpania w miejscu pracy jest podzielony na kilka pomniejszych faz. Każda z nich powoduje stopniowe pogorszenie aktualnego stanu, co skutkuje postępującym uszczerbkiem zdrowia społecznego, psychicznego i fizycznego. Wyróżnia się cztery etapy wypalenia zawodowego:

1. Miesiąc miodowy — pracownik jest zafascynowany własną pracą i odczuwa radość np. wskutek osiągnięcia sukcesu czy uzyskiwania pochwał od przełożonych.
2. Przebudzenie — osoba zatrudniona uświadamia sobie, że bezkrytyczna ocena własnej pracy jest niewłaściwa, co powoduje poświęcenie większej ilości czasu i energii.
3. Szorstkość — relacje międzyludzkie ulegają istotnemu pogorszeniu (np. izolacja), a wykonywanie dotychczasowych obowiązków zawodowych wymaga znacznie większych nakładów sił, co potęguje poczucie zmęczenia.
4. Pełnoobjawowe wypalenie — pracownik jest zdeterminowany do ucieczki z aktualnego miejsca pracy, częściej doskwiera mu poczucie samotności, silne wyczerpanie fizyczne i psychiczne, rośnie ryzyko rozwoju zaburzeń depresyjnych.
5. Odrodzenie — to stan, który następuje po wyleczeniu negatywnych skutków związanych z tym stresem.

Jakie są skutki wypalenia zawodowego?

Proces wypalenia zawodowego niesie za sobą szereg negatywnych następstw, które obejmują wszystkie sfery ludzkiego zdrowia. W kontekście emocjonalnym wypalony pracownik emanuje poczuciem niemocy, bezsensu, osamotnienia, co w konsekwencji może doprowadzić do ciężkiego kryzysu życiowego. Niejednokrotnie wypalenie zawodowe przeradza się w zaburzenia lękowe, depresję, nerwicę. Ponadto stan ten sprzyja uzależnieniu [11,13].

Długotrwały stres w miejscu pracy może okazać się przyczyną rozwoju zespołu metabolicznego. Analiza ponad 100 badań naukowych pokazała, że obecność wypalenia lub objawów wskazujących na syndrome burnout może wiązać się z większym prawdopodobieństwem wysokiego poziomu triglicerydów i nadciśnienia tętniczego [14]. Co więcej, wypalenie zawodowe może też stanowić powód do występowania problemów psychosomatycznych np. kołatania serca, dolegliwości bólowe czy problemy trawienne [15].

Warto pamiętać, że wypalenie pracownicze odbija się na środowisku pracy. Firmy borykające się z tego typu problemami wśród osób zatrudnionych przeważnie muszą zmierzyć się z takimi wyzwaniami jak częstsza absencja pracowników, rotacja kadr (częste zwolnienia i zatrudnienia), mniejsza produktywność organizacji, wzrost wydatków na zwolnienia chorobowe i leczenie pracowników, pogorszenie relacji w zespole i na linii zespół-przełożeni [11].

Wpływ syndromu wypalenia zawodowego na masę ciała

Wypalenie zawodowe może okazać się negatywne dla masy ciała i sylwetki. Przywołany wcześniej analiza [14] pokazała, że burnout syndrom wiązał się z przypadkową otyłością i stosunkowo dużym obwodem talii. Badania przeprowadzone w grupie 644 pielęgniarek z Brazylii dowodzą, że istnieje realna zależność między występowaniem otyłości a wypaleniem zawodowym. Korelacja tych dwóch problemów występuje także po uwzględnieniu zmiennych jak czas pracy czy wiek uczestniczek [16,17].

Przyczyną nadwagi może być fakt, że chroniczne zmęczenie, długotrwały stres i problemy emocjonalne przekładają się na styl życia. Piśmiennictwo naukowe [12] wskazuje, że osoby z wypaleniem zawodowym zaniedbują aktywność fizyczną. Natomiast badanie zrealizowane w wśród 230 pracujących kobiet pokazuje, że uczestniczki z wypaleniem zawodowym miały istotnie większe wyniki w zakresie zajadania stresu i emocji i niekontrolowanego jedzenia [18].

Choć zmiana nawyków żywieniowych wydaje się trudna, to nie warto z niej zrezygnować. Zwłaszcza że zdrowe i pełnowartościowe posiłki mają wyjątkowo korzystne znaczenie dla zdrowia. Dieta Akopa to spersonalizowana dieta online, którą przygotowujemy wedle Twoich potrzeb! Począwszy od liczby posiłków, przez ilość czasu potrzebnego na ich gotowanie, a skończywszy na uwzględnieniu ulubionych produktów. Dołącz do setek zadowolonych osób, które pozbyły się zbędnych kilogramów!

Jak radzić sobie z wypaleniem?

Zjawisko zawodowego wypalenia to problem wielu profesji, ale nie jest nierozłącznym elementem pracy. Odpowiednia profilaktyka — zarówno indywidualna ze strony pracownika, jak i ogólna na poziomie organizacji — pozwala uchronić przed rozwojem wypalenia.

Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

Na poziomie indywidualnym kluczowe znaczenie odgrywa tzw. worklife balance, czyli znalezienie równowagi między pracą a życiem prywatnym. W piśmiennictwie naukowym [11, 19] można natrafić na kilka wartościowych wskazówek, które dotyczą życia zawodowego:

• Akceptowanie pracy zespołowej.
• Świadomość i akceptacja własnych braków i ograniczeń
• Znalezienie hobby będącego odskocznią od codzienności.
• Ustalenie realistycznych, możliwych do osiągnięcia celów.
• Dbanie o właściwą ilość czasu i odpowiednią jakość odpoczynku.
• Regularne kontakty z bliskimi tj. rozmowy i spotkania towarzyskie.
• Dostrzeganie pozytywów w trudnych sytuacjach, które należy traktować jako wyzwanie, a nie zagrożenie.
• Przestrzeganie zasad zdrowego trybu życia tj. odpowiednia ilość snu, zdrowa dieta, prawidłowe nawodnienie, regularny wysiłek fizyczny.

Na czym polega leczenie syndromu wypalenia zawodowego?

Proces leczenia wypalenia zawodowego jest niejako formą wprowadzenia wyżej opisanych działań profilaktycznych. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, że u niektórych osób stan wypalenia może utrudnić codzienne funkcjonowanie np. powodując utratę pracy czy zaawansowane problemy emocjonalne. Niejednokrotnie wartościowym wsparciem okazuje się psychoterapia, która ma na celu zrozumienie przyczyn aktualnej sytuacji i naukę umiejętności pozwalających na zmianę. Psychoterapia pomaga uporządkować dotychczasowy bałagan i zyskać siłę do walki z chronicznym stresem [20].